مفهوم مديريت دارايي:
به هر كالا، تجهيز، ابزار، ساختمان، سيستم، داده و اطلاعات و حتي نيروي انساني كه نيازمند نگهداري يا پشتيباني باشد دارايي گفته مي شود. بطور کلی انواع دارایی عبارتند از:
- دارايي پولي و اعتباري
- دارايي فيزيكي
- منابع انساني
- دانش و مهارت
اصطلاح مديريت دارايي در صنعت به معني مديريت جامع همه فازهاي طول عمر يك واحد صنعتي از جمله طرح واحد صنعتي، خريد كالا و تجهيزات، ساخت، بهره برداري، نگهداري، بازسازي و نهايتاً توقف كامل بهره برداري و اسقاط دارايي ها مي باشد به گونه اي كه با ارتقاء فرايند تصميم گيري، حداكثر نرخ بازگشت سرمايه در عين رعايت استانداردهاي اجباري حاصل شود. مديريت دارايي در واقع يك فرايند تجاري است كه با استفاده بهينه از همه منابع موجود توليد ارزش افزوده مي نمايد. براي اين منظور، مديريت دارايي از همه فرايندها، ابزار و اطلاعات و داده هاي موجود استفاده مي نمايد تا دارايي ها را به بهترين نحو مديريت نمايد و در نتيجه مي تواند كل شركت صنعتي را مديريت كند.
دارايي هاي يك شركت صنعتي سرمايه بر كه مجموعاً از ارزش چند ده يا چند صد ميليون دلاري برخوردار مي باشد به منظور توليد محصول يا تأمين نياز مشتري و ارائه خدمات پشتيباني به آنها و يا تسهيل انجام اين خدمات مورد استفاده قرار مي گيرد. مالكين شركتهاي صنعتي اين دارايي ها را تدارك، بهره برداري و نگهداري نموده تا به اين منظور دست يابند. لذا يك شركت صنعتي به منظور توليد محصول يا ارائه خدمات و نيز حفاظت از سرمايه هاي خود نيازمند آگاهي كامل از دارايي ها و از اين رو نيازمند سيستمي براي مديريت دارايي هايشان هستند. كمك عمده يك سيستم مديريت دارايي به حداقل رساندن هزينه هاي كلي بهره برداري در عين حفظ قابليت اطمينان بالا در توليد محصول يا تأمين نياز مشتري است.
سطوح مدیریت دارایی:
- مدیریت کوتاه مدت (مدیریت بهره برداری)
وظایف اصلی یک شركت صنعتي در کوتاه مدت عبارتست از بهره برداری و کنترل شركت در راستای امنیت و قابلیت اطمینان در تأمین نیاز مشتری. پایش و ردیابی به موقع شرایط دارایی ها و رفع عیوبی که منجر به توقف بهره برداری و به تبع آن توفق توليد محصول يا توقف ارائه خدمات به مشتریان می گردد از وظایف بحرانی یک شركت می باشد.
- مدیریت ميان مدت (مدیریت نگهداري)
مديريت ميان مدت دارايي ها چيزي جز نگهداري دارايي ها نيست. از آنجا كه نگهداري دارايي ها عملياتي هزينه بر مي باشد به همين منظور اقدامات زيادي براي بهينه سازي برنامه ريزي نگهداري و ايجاد يك سيستم نگهداري بهينه صورت پذيرفته است تا در اقتصادي ترين حالت ممكن موجب تداوم عملكرد مطلوب دارايي ها در عين تحقق نيازهاي مشتريان گردد. برنامه ريزي نگهداري مستلزم ايجاد توازن بين افزايش تعداد ارزيابي هاي شرايط دارايي ها براي تعيين مشكلات بالقوه و به تبع آن ممانعت از خرابي دارايي از يك طرف و كاهش مدت و تعداد توقفهاي بهره برداري از طرف ديگر است.
- مدیریت بلند مدت (برنامه ريزي استراتژيك)
مديريت بلند مدت دارايي ها عبارتست از تبيين برنامه هاي توسعه و ارتقاء دارايي ها به گونه اي كه موجب تحقق اهداف عاليه صاحبان شركت گردد. انتخاب چنين برنامه هايي با تحليل وضعيت نيازهاي بخش مصرف به محصولات و خدمات شركت با در نظر گرفتن رشد تقاضا و محاسبه هزينه هاي اقتصادي و مالي مرتبط با هر برنامه انجام خواهد شد. برنامه اي كه حداقل هزينه هاي اقتصادي و مالي را به همراه داشته باشد انتخاب و پياده سازي مي گردد. در دنياي امروز مقوله هايي از جمله قابليت اطمينان و كيفيت تأمين نيازهاي مشتري و محيط زيست به اندازه رشد مصرف مهم بوده و بايد در هر برنامه توسعه لحاظ شود.
استراتژيهاي مديريت دارايي:
با توجه به اينكه عمدتاً مديريت دارايي بر نگهداري دارايي متمركز است استراتژيهاي نگهداري به عنوان استراتژيهاي مديريت دارايي تلقي مي گردد. لذا در اين بخش به شرح استراتژيهاي نگهداري پرداخته شده است.
استراتژيهاي نگهداري مشتمل بر روشهاي متفاوتي است كه هر يك هزينه هاي متفاوتي داشته و منجر به قابليت اطمينان متفاوتي در بهره برداري از دارايي ها مي شود. در روش معمول طبقه بندي استراتژيهاي نگهداري از يك سو شرايط فيزيكي دارايي ها و از سوي ديگر اهميت دارايي ها در عملكرد واحد صنعتي مورد توجه واقع مي گردد
ساده ترين استراتژي نگهداري در طبقه بندي مذكور نگهداري اصلاحي (Corrective Maintenance) است. در اين استراتژي هيچ گونه اقدام پيشگيرانه اي انجام نشده و بهره برداري از دارايي ها تا از كار افتادنشان بي وقفه ادامه مي يابد. آنگاه كه بهره برداري از آنها متوقف شد در خصوص تعمير يا تعويضشان تصميم گيري مي شود. هزينه هاي اين استراتژي با توجه به هزينه هاي بالاي تعمير يا تعويض نهايي ممكن است بيشتر از ساير استراتژي ها باشد. ضمناً اين استراتژي از حداقل قابليت اطمينان برخوردار است.
معمولترين استراتژي نگهداري رايج در دنيا نگهداري مبتني بر زمان (Time Based Maintenance) است. در اين استراتژي، بازرسي و فعاليتهاي نگهداري در دوره هاي زماني مشخصي انجام مي شود. اين دوره هاي زماني يا بوسيله سازندگان دارايي ها تعيين مي گردد يا بر اساس تجربيات بهره بردار مشخص مي شود. اين استراتژي اغلب براي مواردي مناسب است كه عيوبي چون خوردگي، سايش و فرسايش روي دهد يا خواص فيزيكي يا مكانيكي مواد تغيير يافته و استحاله شود. اين استراتژي اگر چه مي تواند هزينه هاي نگهداري بالايي به دنبال داشته باشد ولي بسته به تعداد دوره هاي زماني بازرسي و نگهداري از قابليت اطمينان قابل قبولي برخوردار است.
شرايط فيزيكي دارايي ها بوسيله شاخصهاي معيني توصيف مي شود كه زير بناي يك استراتژي نسبتاً نوپا در نگهداري است كه به نگهداري مبتني بر شرايط (Condition Based Maintenance) موسوم است. زمان و نحوه نگهداري در اين استراتژي بر اساس اين شاخصها تعيين مي گردد. دستاورد اين استراتژي قابليت اطمينان بالا و هزينه هاي نگهداري متوسط است.
با توجه به اينكه در برخي صنايع، قابليت اطمينان نقش كليدي ايفا مي كند لذا استراتژي نگهداري مبتني بر قابليت اطمينان (Reliability Centered Maintenance) بهترين استراتژي نگهداري مي باشد. در اين استراتژي نه فقط شرايط فيزيكي دارايي ها مد نظر است بلكه اهميت و تأثير آنها بر عملكرد صنعت نيز مورد توجه قرار مي گيرد. اين استراتژي علاوه بر تعيين تقدم و تأخر فعاليتهاي نگهداري ابزاري كارآمد براي تعيين نوع نگهداري اعم از تعويض و يا تعمير است. اين استراتژي در صورت لحاظ تبعات اقتصادي فعاليتهاي مختلف نگهداري به خلق يك استراتژي جديد موسوم به نگهداري مبتني بر ريسك (Risk Based Maintenance) منجر مي شود.
اجزاء یک سیستم مدیریت دارایی:
اجزاء فرعي يك سيستم مديريت دارايي عبارتند از اهداف، سياستها، پايگاه داده ها و اطلاعات دارايي ها، روش ارزيابي شرايط فيزيكي دارايي ها، مدل پيش بيني عملكرد و شرايط دارايي ها، مدل تخصيص منابع و تحليل سرمايه گذاري، مدل تعيين قيمت دارايي ها، بهينه سازي، توسعه و پايش عملكرد و بازخورد نتايج به سيستم. اجزاء اصلي يك سيستم مديريت دارايي عبارتند از:
- استراتژي مديريت دارايي:
استراتژي مديريت دارايي مسير حركت در مديريت دارايي را مشخص مي كند بطوريكه با كمترين هزينه به بيشترين دستاوردها دست يابد.
- فرايندهاي MRO:
فرايندهاي MRO (Maintenance, Repair and Operation) به فرايندهايي گفته مي شود كه با بهره گيري از آنها مي توان به حداكثر كارايي و عملكرد بهينه دست يافت.
- تكنولوژيهاي مديريت دارايي:
تكنولوژيهاي مديريت دارايي به تكنولوژيهايي گفته مي شود كه از فرايندهاي MRO پشتيباني نموده و همزمان اطلاعات عملكردي لازم را براي تحليل و پيگيري KPI (Key Performance Indices) توليد مي نمايد.
- داده هاي مهندسي:
داده هاي مهندسي به همه اطلاعات دارايي ها از جمله فهرست موجودي دارايي ها، اطلاعات بهره برداري، اطلاعات نگهداري و … گفته مي شود كه بصورت الكترونيكي در يك پايگاه داده ها ذخيره مي گردد.
- نيروي انساني:
نيروي انساني شامل همه افرادي است كه مستقيم يا غير مستقيم در فرايندهاي MRO نقش ايفا نموده و عمدتاً در اين خصوص نيازمند آموزش و سازماندهي هستند از جمله مديران، كارمندان دفاتر فني، كارمندان عملياتي و غيره.
فرايند استقرار و بهره برداري سيستم مديريت دارايي:
مراحل استقرار و بهره برداري سيستم مديريت دارايي عبارتند از:
- تهيه پايگاه داده ها و اطلاعات دارايي ها:
قبل از مديريت دارايي ها نياز به آگاهي از همه اطلاعات مربوط به دارايي ها مي باشد.
- اولويت بندي دارايي ها:
از آنجا كه معمولاً بودجه يك سيستم مديريت دارايي محدود است بايد دارايي ها از نظر اهميت بهره برداري و نگهداري و به تبع آن اولويت تخصيص منابع مشخص گردند.
- توسعه طرح مديريت دارايي:
در توسعه طرح مديريت دارايي، هزينه ساليانه بهره برداري و نگهداري دارايي ها برآورد مي گردد.
- پياده سازي طرح مديريت دارايي:
پس از توسعه طرح مديريت دارايي بايد طرح مديريت دارايي در قالب فرايندهاي MRO با استفاده از پايگاه داده ها و اطلاعات دارايي ها و تكنولوژيهاي مورد نياز پياده سازي شده و بهره برداري گردد.
- بازبيني و تجديد نظر در طرح مديريت دارايي:
در حين بهره برداري از سيستم مديريت دارايي، عملكرد سيستم و نواقص احتمالي مشاهده شده و اطلاعات جديدي توليد مي گردد كه به منظور بهبود عملكرد سيستم استفاده مي شود.
مراحل پياده سازي يك سيستم مديريت دارايي:
پياده سازي يك سيستم مديريت دارايي شامل مراحل ذيل است:
- تعريف دارايي ها
- تعريف گروههاي دارايي
- تعريف محل دارايي ها
- تعريف مشخصه هاي دارايي ها
- تعريف منابع
- تعريف دپارتمانها
- تعريف عمليات مورد نياز دارايي ها
- تعريف سازمان نگهداري
- تعريف روشهاي نگهداري
- تعريف مواد و ابزار نگهداري